mam pytanie: czy da się i jeśli się da to jak sprawdzić czy plik jest wczytywany przez ajax i przez jaki dokument.

Jeśli wczytasz plik przez inną stronę np. przez Ajax`a to będziesz miał na tej stronie wypełniony klucz HTTP_REFERER w tablicy $_SERVER.
Możesz spojrzeć na mojego bloga, może Ci to trochę rozjaśni.

Odpowiem funkcją helpera frameworka Kohana

[PHP] pobierz, plaintext 
public static function is_ajax()
{
  return (isset($_SERVER['HTTP_X_REQUESTED_WITH']) AND 
          strtolower($_SERVER['HTTP_X_REQUESTED_WITH']) === 'xmlhttprequest');
}
[PHP] pobierz, plaintext 

Powinno Ci to wszystko wyjaśnić